مباحث تخصصی

تولیدکنندگان وسایل برقی باید درجه حفاظت مناسبی در برابر دسترسی به قسمت‌های خطرناک در نظر گرفته باشند. این حدود در استاندارد ویژه وسایل تعیین‌شده است. در این مقاله به بررسی سطوح دسترسی به قسمت‌های خطرناک در وسایل، پروب های آزمون و کاربرد آن‌ها اشاره می‌شود.

استانداردها (مانند INSO 2868) ارائه‌دهنده روش‌هایی برای طبقه‌بندی درجات حفاظت تأمین‌شده توسط محفظه وسایل برقی هستند. ازآنجایی‌که این روش‌ها برای اکثر انواع وسایل برقی قابل استفاده است، نباید تصور نمود که تمام درجات حفاظت ذکرشده در این استاندارد برای یک نوع خاص از وسایل قابل اعمال خواهد بود.

جهت این منظور لازم است ابتدا با تعاریفی مطابق با استاندارد ملی 2868 آشنا شویم.

قسمت خطرناک قسمتی است که نزدیک شدن به آن‌ها و یا لمس کردن آن خطرناک است (INSO 2868: 1395, 5-3). این قسمت‌ها شامل دو بخش قسمت برق‌دار خطرناک و قسمت مکانیکی خطرناک می‌شود.

مطابق با تعریف ارائه‌شده در استاندارد IEC 60050-195, 195-06-05 قسمت برق‌داری که تحت شرایط خاص تأثیرات خارجی می‌تواند ایجاد شوک الکتریکی نماید.

قسمت‌های مکانیکی خطرناک قسمت متحرکی است به‌غیراز محور دوار صاف که لمس کردن آن خطرناک است (INSO 2868: 1395, 5-3-2).

حفاظت توسط محفظه وسیله انجام می‌گیرد. محفظه بخشی از وسیله است که حفاظت آن را در برابر اثرات خارجی معین برآورده نموده و در تمامی جهات، تأمین‌کننده حفاظت در برابر تماس مستقیم می‌باشد (IEV 826-03-12).

تماس مستقیم، تماس افراد با جانوران با قسمت‌های برق‌دار است (IEV 826-03-05) که این عبارت با عبارت دسترسی به قسمت‌های برق‌دار جایگزین شده است.

پروب آزمون دسترسی، پراب آزمونی است که برای بررسی وجود فاصله هوایی کافی از قسمت‌های خطرناک مانند قسمتی از بدن فرد یا بخشی از ابزار یا نظایر آن توسط فرد با دست گرفته می‌شود و به روش ساده شبیه‌سازی‌شده است (INSO 2868: 1395, 8-3).

فاصله هوایی کوتاه‌ترین فاصله بین دو قسمت رسانا با یک قسمت رسانا و سطح در دسترس وسیله است که در هوا اندازه‌گیری می‌شود (ISIRI 1562-1: 1389).

حدود تعیین‌شده برای دسترسی به قسمت‌های خطرناک

همان‌طور که بیان شد، حدود مجاز در استاندارد ویژه وسایل تعیین می‌گردد؛ اما به‌طورکلی می‌توان گفت دسترسی به قسمت‌های خطرناک به چهار بخش به شرح زیر تقسیم‌شده است.

1.       با پشت دست

2.       با انگشت

3.       با ابزار

4.       با سیم

پروب های آزمون

فواصل هوایی موردنظر باید در استاندارد ویژه محصول مشخص شود.

شرایط پذیرش کلی:

در مورد قسمت‌های برق‌دار خطرناک:

به‌طورکلی برای آزمون مشخصه عددی یک، پروب آزمون دسترسی با قطر 50mm نباید به‌طور کامل از میان منفذ عبور نماید.

برای آزمون مشخصه عددی 2، انگشتک آزمون مفصل دار می‌تواند تا طول 80mm خود وارد شود اما صفحه متوقف کننده (50mm*20mm) نباید از منفذ عبور نماید. برای آزمون‌های مشخصه عددی 3 و 4 نیز پروب نباید وارد شود و فاصله هوایی کافی باید باقی بماند.

در مورد قسمت‌های مکانیکی خطرناک:

پروب آزمون نباید با قسمت‌های مکانیکی خطرناک تماس پیدا کند.

سایر پروب های دسترسی:

جهت مشاهده نقشه فنی پروب ها به استاندارد ISIRI 10432 مراجعه شود.

شرحی مختصر از پروب های آزمون:

سازمان استاندارد ملی ایران به‌عنوان عضو اصلی سازمان بین‌المللی استاندارد (ISO) گروه بین‌المللی الکتروتکنیک (IEC) و سازمان بین‌المللی اندازه‌شناسی قانونی (OIML) و تنها رابط کمیسیون کُدکس غذایی (CAC) در کشور فعالیت می‌کند. این سازمان در تدوین استانداردهای ملی ایران ضمن توجه به شرایط کلی و نیازمندی‌های حاضر کشور، از آخرین پیشرفت‌های علمی، فنی و صنعتی جهان و استانداردهای بین‌المللی بهره‌گیری می‌شود. لذا در طراحی وسایل برقی تولیدکنندگان باید بر اساس استانداردهای مذکور اقدام نمایند. این عمل درنهایت موجب جلوگیری از ایجاد خطر برای مصرف‌کننده خواهد شد.

منابع:

1.       INSO 2868، درجه حفاظت تأمین‌شده توسط محفظه‌ها (کد IP)، تجدیدنظر سوم، 1395.

2.       ISIRI 10425-826، واژگان الکتروتکنیک – قسمت 826: تأسیسات الکتریکی، چاپ اول، 1386.

3.       ISIRI 10432، حفاظت افراد و تجهیزات توسط محفظه‌ها – پروب های مخصوص تصدیق، چاپ اول، 1386.

4.       ISIRI 1562-1، وسایل برقی خانگی و مشابه – ایمنی – قسمت 1: الزامات عمومی، تجدیدنظر ششم، 1389.

نویسنده: فرهاد مقدمی